Interneta eta bertan dauden zerbitzuak erabilgarri daude, diru asko balio duten eta enpresa askok nahi duten informazioa eta kopuru handia sortzen dugu. Informazio hori askotan publizitatea saltzeko erabiltzen da, orokorrean publikotasuna egokituta erakusteko. Interneta ez da pribatua eta bertan ikusten edo egiten duten guztiaren desberdinek erregistratzen dute.

​

​

 

ONLINE JARRAIPENA

​

Web orrialde honetan erregistratu bat aurkitu du eta informazio ezberdina aurkitu daiteke, nola, zenbat bisita izan duten, nondik bisitatu den, ordutan zein gailuekin, zein sistema eragilearekin… Datu horiek eta zertarako eta bisitarien profilak balio dute horiek marketing- a, salmenta politikak… egokitu.

 

Enpresa desberdinei, erabiltzaileek oline jarduerak zeintzuk diren jakitea komeni zaie, eta teknikak erabiltzen dituzte interneten maten diren jarduerak guztiak jasotzeko, ez bakarrik beren orrialdeetan matenek. Hori modu ezberdinetan egin daiteke:

 

Cookie-ak:Web orrialdeak bisitatzean, gehienek gure ordenagailuan gure bisitari buruzko informazioa gordetzen dute. Informazio horri cookie-a deitzen zaio, web orrialde baten serbidoretik gure nabigatzailera bidaltzen dena. Informazio hori desberdina da osatuta: hurrengo informazio guztian dago, hurrengo informazio gehiago jaso dute. Informazio hau serbidoreak erabiltzaileei erakusten diona egokitzeko edo web orrien barruan erabiltzaileek egiten duten jarraitzeko erabil daiteke.

 

Cookie hauek “propioak” edo berezko cookieak deitzen dira. Badaude ere “bitartekoen” cookie-ak. Hauek gure informazioa, informazioa saltzen duten beste enpresek elkarbanatzen dute. “Bitartekoen cookie” hauek “cookie jarraitzaileak” dute eta hauek bisitatu dute historian jarraitu eta babesten dute publizitatea eskeintzeko. Orokorrean nabigatzaile cookie-ak kudeatzeko eta ezabatzeko aukera eskeintzen dugu.

 

"Flash cookie" -ak:Web orrialde askotan “flash cookie” edo “supercookie” deitzen diren cookie motak erabiltzen dituzte. Hauek cookie normalak baino iraunkorragoak dira eta cookie normalak ezabatzeko moduak ez dute eraginik (historia garbiketa, cache-a ezabatu, nabigatzailearen informazioa ezabatu…), cookie-en ezabapen saiakerak jasaten dute eta antimalware aplikazioek ere ez dute ezabatu. Dena den, cookie hauek ezabatzeko nabigatzaileentzako konplementu edo luzapenak agertzen dira.

Enpresa askok, gurekin dagoen informazioa lortu nahi dute cookie-k teknikak erabiltzen (mala), gure interneteko jarduerak aurki daitezke.

 

Figerprinting (Identifikazioa gailu baten aztarna):Gailu baten bidez, gailu batek_cc781905-5-3194-bb3b-13bad5cf58d_ duen software eta hardwarearen arabera6 batura da. Gailu ondoan erlojuaren, letra-tipoa, softwarearen eta beste ezaugarrien artean nabarmentzen dira. Internetera garenean, gure gailuak datu horiek konektatzen dituzte, eta datu horiek gure gailuak aztarna transmititzen dute bildu dute. Aztarna horri zenbaki identifikagarri bat maten zaio eta cookie-a bezala erabili daiteke. Interneten erabiltzaileak jarraitzeko aztarnaren bidez egiten den identifikazioak cookie-ak ordezkatzen hasi dira, cookie-ak blokeatzea baino askoz ere zailagoa delako indetifikazio mota hau blokeatzea, eta gailuetan ez duelako aztarnarik uzten. Modu jarraituak garala jakitea ezinezkoa da. 

​

Gailuen jarraipena (Gailuen gurutzapena erabiltzen):Jarraipen mota hau ematen da, enpresa bat, erabiltzaile batek gailu bat eskaintzen du, online dituzten jarduerak eta jarrerak lotzen dutenean. Honekin, jardueraren ikuspuntu globala lortu nahi da. Hau lortzen teknika “deterministak” eta “probabilistikoak” nahastu egiten dira. Lehengoek ezaugarri identifikagarriak erabiltzen dituzte (sesio hasiera bat, adibidity) eta azkenekoek gerturapen probableak erabiltzen dituzte, zein erabiltzaileek zeintzuk diren erabiltzen ari diren ondorioz, nahiz eta sesio hasiera bat ez dute erabiltzen.

 

Interneten erabiltzaileen jarduerak jarraitzeko iragarkiak ere erabiltzen dira. Enpresa askok desberdintzen dituzte iragarkiak; Sare sozialek, orrialde ezberdinetan euren kodigoa izateko eta erabiltzaileak jarraitzeko, informazioa sare sozialetan elkarbanatzeko erabiltzen diren botoiak erabiltzen dituzte. 

 

 

​

WIFI SAREAK​

​

Internet kontratazioak, router eta wifi sare gehienak pasahitzekin datoz. Pasahitz horiek aldatzea eta wifi sarearen segurtasuna WPA2 ezartzea gomendatzen da.

​

Etxetik kanpo dauden wifi sareekin kontuz ibili behar dugu, wifi sare bat ikusterakoan  nork sortu duen jakitea ezinezkoa delako. Gaizkile asko horretaz baliatzen dira eta haien erabilerak wifi sare publikoak sortzen dituzte, konektatzeko pasahitzik behar ez dituzten horiek. Gehienetan jende asko pasatzen den lekuetan jartzen dira, hala nola train edo autobus geltokietan, airportuetan, hiri handietako parkeetan, jaialdietan… Gure gailuak sortzen ditu sareetara konektatzen baditugu, konektatuak gauden bitartean egiten den guztia ikusi ahal izateko, zer bisitatzen arizer garenidaz , bidaltzen ditugu argazkiak. edo mezuak…

​

Wifi sare normal batean jende asko online badago, egiten duten guztia jarraitu daiteke Sniffer deituriko software edo hardwarearekin. Sniffer-ek, wifi saretik pasatzen diren datu guztiak irakurtzeko gaitasuna dute.

 

 

​

DOAKO ZERBITZUAK

​

Mundu digitalean ez dago ezer dohainik. Dirua ez da duen informazioa, eta egunero erabiltzen dute zerbitzuek zerbitzuek egiten duten guztia dute.

​

Post elektronikoa:Jende gehienak erabiltzen ditu posta serbitzeko gehien (Gmail, Yahoo!, Outlook…) doakoak dira teorian, emailak jaso eta bidalengatik ez dugu ezer ordaintzen. Baina zerbitzuan, eta pribatutasun-politika argi uzten dute, posta elektronikoaren edukia monitorizatu ahal izateko iragarki egokitutako bidaltzeko. Baina lortzen duten informazioa iragarki egokituak bidaltzeko bakarrik erabiltzen dute? Nola jakin beste helbururik ez dutela? Gure ideia edo proiektuen garapena… Posta elektronikoa politika serbidore pribatuak erabiltzen baditugu, haien pribatutasunek irakurtzea komeni da.

​

Hodeia:Hodeiean dauden zerbitzuekin (Google Drive, Google Documents, Dropbox, iCloud…) arazo berdina dugu. Doako zerbitzu hauek erabilten dituzte, euren neurriak ez jakiteaz gain, askotan guk sortzen ditugu dokumentuak irakurtzeko baimena maten diegu. Gu gara jabeak, baina gure sormenek pribatutasuna galtzen dute. Ikastetxe edo unibertsidadean lan egingo banu, kazetaria, ikertzailea... banitz nire dokumentuak gorde baino lehen non gordetako batean asko pentsatuko nuke.

​

Bilatzaileak:Interneten guk erabiltzen ditugu bilatzaileak (Google, Yahoo!, Bing…)

​

Ideia on izan daiteke bilaketak egiteko eta posta elektronikoa beste hainbat tokitan. Posta elektronikoek beti sesio hasierako behar dute, eta bilaketak egiteko web orria berdina erabiltzen dugu, bilaketa horiek gure posta elektronikoa lotuta egongo dira. Bi enpresa ezberdin erabilgarri daude (adbidity Gmail postarako eta Yahoo! bilaketa egiteko), enpresa batek guri buruz duen informazio kopurua mugatzen dugu.

Beste orrialde batzuk joan baino lehen, gure posta elektronikoan sesioa itxi eta  nabigatzailearen cookie-ak borratu ditzakegu gure bilaketak eta gure posta elektronikoa ez lotzeko.

​

Enpresa batek guri buruz duen informazio kopurua mugatzeko ere, bi nabigatzaile desberdin erabili ahal izango dira, bat bilatzeko eta bestea interneten nabigatzeko.

​

"Google tresna-barra" edo "Yahoo! toolbar”zelako erreminta barran ez da instalatzea gomendatzen gure interneteko jarduerak egiten duten bezala. Doako aplikazioak instalatzeko orduan ibili behar dugu, askotan egin behar dira gauzak jarri behar dira kontugulako.

 

Sare sozialak:Sare sozialek, haiek erabiltzen ditugunean egiten dugu guztiaren erregistroa daramate. Idazten duguna, gustatzen zaigu, norekin hitz egiten dugu, gure ideia politikoak, gure ideia erlijiosoak, zein gailu ditugu, nondik konektatzen garen… berriak sortzen ari dira publizitatea hobeto egokitzeko.

​

​

​

APP-AK

​

Gailu mugikorrentzako aplikazioak daude, eta horien artean asko doakoak edo oso merkeak dira. Zoritxarrez, aplikazioak informazio mota asko jaso eta datu horiek haien sortzaileei edo ezagutzera eman dituzte hainbatek bidaltzen dituzte. Informazio banatu edo saldu daiteke.

Aplikazioak gure smartphonetik edo gailuetatik jasotzeko, informazio hau izan daiteke: kontaktuak eta dei erregistroak Interneten erabilpenari buruzko informazioa, egutegien informazioa, gailuaren kokapenari buruzko informazioa, gailuaren zenbaki identifikagarriak, aplikazioa nola erabiltzen dugun informazioa… 

​

Instalatu baino lehen, aplikazioa zein informazio jaso nahi du begira gomendatzen da. Geure buruari egin behar diogun galdera zera da: Aplikazio hau bere funtzioa egiteko bakarrik behar duen informazioa eskatzen ari da? Erantzuna ezezkoa bada, ez genuke instalatu behar. Jada instalatuta ditugu aplikazioak zein informazio jasotzeko begiratzea ere komeni da.

 

 

​

JARRAIPENA KOKAPENA ERABILIZ

​

Edozein web orrialde edo aplikaziok gure kokapena jakin ahal izango dute. Ordenagailu bat erabiltzen dugu, gure IP-ak gure kokapena azaldu dezake. IP gehienek hiriak eta herriak kokatuta daude mapa batean, eta batzuk zehatzagoak dira.

​

Gure IP-, informazio hori blokeatzen dute Tor bezelako zerbitzuak blokeatu duten. Hori egiteko beste aukera bat VPN-ak dira. Huek gure IP-a VPN-ak eskeintzen duen konpainiak duen beste IP batengatik ordezkatzen dute.

​

Wifi sare bat erabilgarri, wifi triangulazioak gure kokapenak ezagutzen ditu wifi sareak aztertuz. GPS triangulazioak ere gure kokapenak daude satelite batetik bestera. GPS triangulazioa wifiarena baino zehatzagoa da. Azkenean, antenen identifikazioak identifika daitezkeen telefonoa smartphone bat non dagoen jakin daiteke.

 

 

​

LOTURA MALTZURRAK

​

Link maltzur bat egin klik egiteko engainatuak izatea oso erraza da. Hori egiten dugu web orrialde batera joango gara eta bertan, dirua edo identitatea lapurtzeko gure edukia, gure informazio pribatua egiteko teknikak erabiliko dira.

​

Link maltzur batean klik egiteak gure gailuan malwarea ere instalatu dezake. Link hauek lagun batzuk bidaliak izan, edo gure lagunek ordezkatu nahi dute bidalita, zeozer saldu nahi duen enpresa batek bidalita, harremana duen enpresa batek bidalita edo enpresa hori ordezkatu nahi duen norbaitek bidalita. Link hauek emailez edo sare sozialetan jaso, mezugu.

​

Batzuetan zaila da horiek identifikatzea. URL ezagunen oso antzekoak dira (abiditycorteingles.esmaltzurra da,corteingles.esda benetakoa). Orokorrena link laburtzaileak da, bidaliko gaituen orriadearen helbidea ez ikusteko.

​

​

 

Gure online jarduera pribatuagoa izateko zer egin duzu? 

​

Interneten modu pribatuan, guztiz pribatuan, ibiltzea oso zaila da, beti ere gure jardueraren arrastroak uzten ditugulako, baina gure jarduera bat pribatuagoa izateko, gure esku dauden baliabide batzuk erabili ahal izateko.

​

Nabigatzaileak:Egunero erabiltzen dugu nabigatzaileetan, ezarri-etan, web orrialdeak ez jarraitzeko agindua eman, gure historia gordetzeko aukera erabili edo ez, eta cookie-ak kudeatu behar dugu. Gainera nahi izan ezkero nabigazio pribatua ere erabili erabili.

Nabigatzaileetan Ghostery bezelako konplementu edo extensioak erabili behar dugu, Brave bezelako nabigatzaile pribatuak erabili ahal izango ditugu eta Duck Duck Go eta Startpage bilatzaileak erabili behar ditugu. Erabiltzaile aurreratuenek Tor erabili erabili.

​

VPN (Sare Birtual Pribatuak):Wifi sareetan dauden ahultasunen kontrako lehen defentsak dira. VPN batek, babesik ez duen wifi batean enkriptazioa jartzen du. Honi esker, bisitatutako web orrialdeak, vidalitako emailak, sesio hasiera informazioa… enkriptatutakoak egingo dira. Beraz, gaizkile batek informazio hori lortu badu, ezin izango da irakurri.  VPN-kin ere kontuz ibili behar da eta doakoak ez dira erabiltzen, askotan horiek direlako egiten dugu ikusten duten edo saltzen dituzten.

 

Nabigaziok ziurtatzen du:Interneten transakzio gehiago bat egin, web orrialdearen helbidean baino “s” ondoren “s” bat lehen dagohttp (“https”) edo kanda bat behar dugu. (Web orrialdeetan, gaizkileek erabiltzen duten tekniketako bat, kandadua helbidearen azpian edo orrialdearen beste zati batean kokatu da.) Honek web orrialdearekin konexio seguru bat daukagula ziurtatzen du, gailuarekin sartzen da informazioa web orrian kokatua moduko serbidoran serbidorera.

 

Segurtasun eguneraketak:Gailu guztien eragilea sistema eta aplikazio guztiak eguneratzea komeni da. Eguneraketek segurtasun akatsak konpontzen dituzte eta eraso berrien aurkako defentsa berriak eskeintzen dira.